-στα λόγια ο Νίκος Σταϊκούλης
Σε ένα καταγώγιο σκοτεινό μια βραδιά, καθώς καθόμουν μισομεθυσμένος, το θολωμένο μου βλέμμα τράβηξε ένας μαύρος όγκος ακουμπισμένος στα βαρέλια με το ρούμι και το τζιν. Κοιτούσα για ώρα στην κορυφή του βαρελιού και μου έκανε εντύπωση που δεν το είχα δει από πιο νωρίς αυτό το πράγμα. Τότε πλησίασα κοντά και –ω του θαύματος– το χέρι μου ψηλάφισε έναν γάτο.
Πρώτη επαφή με τον Πόε. Τουλάχιστον πρώτη σοβαρή επαφή. Παλιότερα είχα διαβάσει το Κοράκι, μέσα σε βιβλιοπωλείο, κάτι που ξεκίνησε σαν ξεφύλλισμα και δεν σταμάτησε μέχρι να σταματήσει και το ποίημα. Εκείνη η πρώτη εντύπωση ήταν ό,τι ακριβώς φαντάζεται και περιμένει κανείς: λέξεις που χτίζουν ατμόσφαιρα, εικόνες που σε ρουφάνε χωρίς να προλάβεις να καταλάβεις τι γίνεται, νύχτα, βροχή, παράξενος τρόμος, τα μάτια σου γίνονται κατευθείαν τα μάτια του πρωταγωνιστή. Όταν, λοιπόν, ανακάλυψα τις «Ιστορίες μυστηρίου», από τις εκδόσεις Οξύ, λέω εδώ είμαστε. Ανάβω τζάκι, βάζω ποτήρι, ξεκινάω.
Το βιβλίο αποτελείται από τέσσερα διηγήματα αστυνομικά-μυστηρίου, εκ των οποίων το τελευταίο, «Ο μαύρος γάτος», είναι και το πιο γνωστό. Ο αναγνώστης στα πρώτα τρία γνωρίζεται με τον κύριο Ογκίστ Ντιπέν, έναν άτυχο νέο που μένει στο Παρίσι του 18… και προσπαθεί να επιβιώσει ζώντας μια μποέμικη ζωή. Ο αφηγητής γνωρίζεται μαζί του τυχαία και αμέσως τους συνδέει μια ορμητική φιλία, σε βαθμό που καταλήγουν να μένουν μαζί σε ένα παλιό σπίτι. Εκεί περνούν τις μέρες τους στοχαζόμενοι, γράφοντας, συζητώντας και, όταν ένα γεγονός ταράζει την κοινή γνώμη της πόλης, λύνοντας μυστήρια (το σκηνικό αυτό μού θύμισε το Fight Club, μη ρωτάτε γιατί).
Για τα τρία αυτά πρώτα διηγήματα, δεν θέλω να σταθώ καθόλου στις ιστορίες σαν ιστορίες, που έτσι κι αλλιώς είναι ευρηματικές, αλλά στον τρόπο που αναπτύσσονται και παρουσιάζονται. Ο Πόε αρχικά μάς κάνει μια εισαγωγή, γράφοντας στην ουσία ένα μικρό δοκίμιο πάνω στην αναλυτική σκέψη, με παραδείγματα και θέσεις, θέλοντας αμέσως να καταλήξει στο αποτέλεσμα πως οι ιστορίες που ακολουθούν είναι μια αποτύπωση αυτών των απόψεων.
Τα αρχικά περιστατικά που περιγράφονται όταν μπαίνουμε πια στο πρώτο διήγημα είναι τόσο διασκεδαστικά και ενδιαφέροντα, που παρόλο που δεν υπάρχει κάποιο τρομερό επεισόδιο, οι διαδρομές στις οποίες μας οδηγεί ο Πόε είναι αποκαλυπτικές και απολαυστικές. Έπειτα ακολουθεί πια η ίδια η υπόθεση, η οποία (όπως και οι επόμενες δύο) δίνεται κατά βάση με τη δομή του διαλόγου, ανάμεσα στον πανέξυπνο Ντιπέν και στον αφηγητή της ιστορίας. Ο Ντιπέν παίρνει τον αναγνώστη (και τον αφηγητή) από το χέρι και σιγά σιγά, με ερωτήσεις και με αποκαλύψεις, ξετυλίγει το μυστήριο που είναι πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες και που κανείς άλλος δεν μπορεί να λύσει.
Μην περιμένετε κάτι κοινότυπο ή μια δομή συνηθισμένη. Οι καταλήξεις των ιστοριών έρχονται αργά, όχι με ένα μεγάλο πλοτ τουίστ στο τέλος, αλλά με μια γεωμετρική εξέλιξη των επιχειρημάτων και της σκέψης του Ντιπέν που αποκαλύπτουν σιγά σιγά πως η μόνη λύση που μπορεί να υπάρχει είναι αυτή που προτείνει ο ίδιος, όσο παράξενη ή απίστευτη κι αν ακούγεται. Κι εκεί βρίσκεται η όλη μαγεία του Πόε.
Κι ύστερα έρχεται ο «Μαύρος γάτος». Είναι το τελευταίο διήγημα της συλλογής και δεν είναι τυχαίο που είναι και το πιο γνωστό του συγγραφέα, κι εκείνο που του χάρισε χαρακτηριστικές ποπ απεικονίσεις με το συγκεκριμένο κατοικίδιο. Δεν θέλω να αποκαλύψω την υπόθεση, διότι το να τη διαβάζεις είναι όλη η απόλαυση του πράγματος και η ίδια η πλοκή της δεν μπορεί να αποδοθεί ολόκληρη χωρίς σπόιλερ. Είναι πάντως ένα διήγημα που μετουσιώνει την έννοια του τρόμου σε κάτι πιο βαθύ, πιο έντονο. Ο Πόε με αυτή την τόσο παράξενη ιστορία του κατορθώνει και τρυπώνει μέσα στις ψυχές μας, μάς αποδεικνύει πως κάποτε έσκυψε μέσα μας και μας κοίταξε και πως όσο περίεργα, μεταφυσικά ή παράλογα είναι αυτά που περιγράφονται, μπορούν πάντα να βρουν μια θέση στις πιο σκοτεινές γωνίες του μυαλού μας. Η αίσθηση που σου αφήνει είναι πως σε όλη την ιστορία κάτι κλιμακώνεται, μια υποβλητική μουσική που παίζει στο βάθος και πλησιάζει το κρεσέντο, μια αποκάλυψη που πρόκειται να σε τρομάξει γιατί μπορεί να είναι δίπλα σου ή μέσα σου.
Η γλώσσα που χρησιμοποιεί ο Πόε είναι υπό μια έννοια ιδιόρρυθμη. Όχι τόσο ως προς τις λέξεις που χρησιμοποιεί αλλά ως προς το ύφος του. Τα λόγια του είναι μεν απλά, αλλά η χροιά του είναι επίσημη, ευγενική και ζωντανεύει μπροστά στα μάτια του αναγνώστη την εποχή στην οποία γράφτηκε. Η δομή των κειμένων είναι σχεδόν μαθηματική, ένας πυρήνας που περιστρέφεται και μεγαλώνει γύρω από τον εαυτό του, ένα φιμπονάτσι που σε καταπίνει. Από την άλλη, οι εκφράσεις του και ο ρυθμός που δίνει πάντα στα κείμενά του εξάγουν μια αβίαστη ποιητικότητα και μιαν ατμόσφαιρα που δύσκολα βρίσκεις. Διαβάζοντας το κείμενό του νιώθεις πως συνεχώς κάτι συμβαίνει στο υπόβαθρο, κάποια σκοτεινή δύναμη καραδοκεί, κάποιος δολοφόνος (παρόλο που δεν φαίνεται πουθενά) είναι μπροστά στα μάτια σου. Ατμόσφαιρα γοτθική, βαριά, γκρίζα και μαύρη.
Στα υπόλοιπα χαρακτηριστικά, το βιβλίο είναι ό,τι πιο απλό και βολικό υπάρχει. Ράχη κολλητή, φύλλα ελαφριά, εξώφυλλο από πολύ μαλακό χαρτί, χωρίς αυτιά. Το εικαστικό του δεν είναι όπως ακριβώς το περίμενα (κάπως ανάγλυφο, με περισσότερη αίσθηση στην αφή), είναι στην ουσία τελείως επίπεδο, όμως είναι πάρα πολύ απλό και όμορφο και δίνει εξαιρετικά την ατμόσφαιρα των κειμένων. Το εσωτερικό του επίσης ξεκούραστο στη γραμματοσειρά, με χώρο για το κάθε κείμενο, χωρίς να υπάρχει στρίμωγμα και τις απαραίτητες πληροφορίες στις αρχές των διηγημάτων και στις υποσημειώσεις. Τέλος, όσες πληροφορίες χρειάζονται, όπως βιογραφικό του Πόε και μια περιγραφή του βιβλίου, βρίσκονται στο οπισθόφυλλο, πράγμα που σημαίνει πως το εσωτερικό του είναι μόνο και μόνο εκεί για τις ιστορίες.
Το bottom line: Οι «Ιστορίες μυστηρίου» από τις εκδόσεις Οξύ είναι μια άψογη πρώτη επαφή με το έργο του Πόε. Συμπυκνωμένη γοτθική ατμόσφαιρα (χαρακτηριστική του συγγραφέα), εξαιρετικές ιστορίες, διαφορετική από τα συνηθισμένα γραφή και, φυσικά το highlight, ο «Μαύρος γάτος». Ό,τι καλύτερο για κρύες νύχτες γεμάτες μυστήριο και τρόμο κι ό,τι καλύτερο γενικά.
στίξη 