-στα λόγια ο Νίκος Σταϊκούλης
Ο κόσμος αποτελεί μια ενότητα, συντίθεται από μια μοναδική ουσία, αφού η πραγματικότητα, παρά τις διάφορες εκφάνσεις της ή τις μορφές της, είναι μοναδική και αδιάσπαστη. Αν όλα λοιπόν αποτελούνται από την ίδια ουσία και αποτελούν εκδοχές της ίδιας ύπαρξης, πώς μπορούμε να ξεχωρίζουμε κάτι, ας πούμε τον εαυτό μας, ως ζωντανό και κάτι άλλο ως μη ζωντανό;Η ζωή δεν περιορίζεται σε καμία περίπτωση. Τα πάντα αποτελούν ζωή από αυτό που καταλήγει στο μικρότερο άπειρο μέχρι και αυτό που καταλήγει στο μεγαλύτερο άπειρο. Μπορεί ο άνθρωπος να βρει και να σκεφτεί το πιο μικρό σώμα και μπορεί να φανταστεί τον πιο μακρινό γαλαξία, ανακαλύπτοντας πως όλα τούτα είναι ζωντανά. Και θα ανακαλύψει ακόμα πως όλα αυτά είναι ζωντανά εξ αρχής και πως έχουν τον πιο απρόσιτο, για τον ανθρώπινο νου, τρόπο να ζουν και να επιβιώνουν, να επεκτείνονται, ακόμη κι αν ο άνθρωπος μες στην αλαζονεία του δεν μπορεί να τα καταλάβει. Λειτουργούμε πράγματι σαν μια μέλισσα που παίρνει τους χυμούς από ένα λουλούδι για να τους χρησιμοποιήσει, κοιτάζοντας στην ουσία τη δική της ανάπτυξη και θεωρώντας ότι το εκμεταλλεύεται, ξεχνώντας όμως πως το λουλούδι χρησιμοποιεί τη μέλισσα για να αναπτυχθεί και να επεκταθεί.
Τα πάντα ρέουν και βρίσκονται σε αλλαγή, τα πάντα είναι ζωντανά, διαφορετικές μορφές ύπαρξης με διαφορετικές λειτουργίες, ζουν τέλος πάντων με έναν τόσο διαφορετικό τρόπο που ο άνθρωπος δεν μπορεί καθόλου να αντιληφθεί. Τα πάντα αποτελούν ένα ζωντανό κι ο κόσμος μας δεν είναι παρά το ελάχιστο μόριο στον κόσμο ενός άλλου σώματος.
Ο θάνατος δεν φέρνει μια φύση νεκρή, όπως λέμε, αλλά είναι μονάχα μια ακόμη αλλαγή. Αυτό που νομίζουν οι άνθρωποι για κενό δεν είναι πράγματι, γιατί το κενό σημαίνει τίποτα και το τίποτα τώρα δεν υπάρχει. Αυτό που νομίζουν οι άνθρωποι για κενό είναι ζωή που απλώς δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί δεν εξαρτάται η κάθε ζωή από τα ίδια ούτε και θέλει τα ίδια.
Τι σημαίνει όμως η γέννηση και η φθορά, το πέρασμα από τη μια μορφή ύπαρξης και ζωής στην άλλη; Αν βάλουμε φωτιά σε ένα χαρτί αυτό θα εξαφανιστεί μέσα σε δευτερόλεπτα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για έναν ξαφνικό και γρήγορο θάνατο˙ η μνήμη αυτού που μόλις χάθηκε δεν θυμίζει σε τίποτα αυτό που βρίσκεται πλέον σαν ύπαρξη μπροστά μου. Όμως η ζωή και η ουσία δεν εξαφανίζεται, απλά υποτάσσεται στη μεταβολή, αλλάζει τη μορφή της.
Με άλλα λόγια: θεωρούμε ζωντανό μόνο ότι μπορούμε να αντιληφθούμε μέσα σε αυτό το χρονικό φάσμα που αντιλαμβανόμαστε τώρα και ονομάζουμε ζωή. Αν η συνείδηση είναι κάτι σαν την όρασή μας, τότε θεωρούμε ως ον, υπαρκτό, ζωντανό μόνο ότι μπορούμε να συλλάβουμε μέσα σε αυτά τα όρια του φάσματος που, όπως αποκαλούμε οπτικό πεδίο- όραση, εδώ αποκαλούμε ζωή. Στην πραγματικότητα όμως όλα αποτελούν ζώσες υπάρξεις αυτού του κόσμου. Είναι το κλασικό απόφθεγμα σχετικά με την κάμπια και την πεταλούδα.
Ο θάνατος είναι λοιπόν η απουσία, το άπειρο, το τέλειο, το τίποτα. Κι εφόσον η ύπαρξη αποτελεί μια και μοναδική ουσία δεν θα μπορούσε να περιέχει ταυτόχρονα το ον και το μη ον, τη ζωή και τη μη ζωή, το υπαρκτό και το ανύπαρκτο.
Το ερώτημα είναι το εξής: τι είναι όμως εκείνο που μας κάνει πράγματι ζωντανούς, που γεννά αυτή τη βίωση και την εμπειρία του να είναι κανείς ζωντανός; Είναι απλά το γεγονός ότι αποτελούμε μια συσσωμάτωση απείρων ατόμων, όπως θα ήταν ένας τοίχος από πέτρες, μια αγέλη λύκων ή ένα κοπάδι ζώων; Είμαστε τόσο ζωντανοί όσο μια δική μας ανθρώπινη κοινωνία, όσο η έννοια που ξεδιπλώνεται όταν ανήκουμε σε μια ομάδα και απλά δεν μπορούμε να αντιληφθούμε πάντα την δική της συνείδηση, τον δικό της τρόπο να ζει;
Ένα παράδειγμα: ο ιός θεωρείται ένας οργανισμός ατελής για τον άνθρωπο αφού δεν μπορεί να ζήσει και να επιβιώσει χωρίς τις συνθήκες που του προσφέρει ο ξενιστής του. Αν όμως μεγαλώσουμε την κλίμακα, αν στο κέντρο της εξέτασης τοποθετήσουμε όχι τον άνθρωπο μα τη Γη, τότε ο άνθρωπος, που δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τις συνθήκες που του προσφέρει η Γη, δεν είναι απλώς ένας ιός για αυτήν, μια ατελής ύπαρξη, ένας οριακά ζωντανός οργανισμός; Κι αν μια ιδέα λειτουργεί όπως ένας ιός, θα μπορούσαμε να κάνουμε την υπόθεση πως όπως ένας ιός παραμένει αθέατος στις αισθήσεις μας και χτυπά δίνοντας την αίσθηση ότι δεν έχουμε προσβληθεί από κάτι, αλλά πρόκειται για μια ασθένεια δική μας που εκφράζεται, ας πούμε, με τον πυρετό, έτσι κι οι ιδέες θα μπορούσαν να είναι πράγματι ζωντανές και να εξαπλώνονται με διάφορες εκδοχές στον κόσμο, σαν ιοί.
Είναι οι ιδέες όπως η αλλαγή, η συνείδηση, η επανάσταση, η κοινωνία εξίσου ζώσες μορφές μιας ύπαρξης όπως ένας άνθρωπος ή ένας ιός; Κι αν ο ζωντανός οργανισμός είναι πράγματι και ολοκληρωτικά μια τέλεια κοινωνία των ατόμων που μας συνθέτουν, τότε μήπως εμείς οι ίδιοι δεν είμαστε παρά μια ζώσα ιδέα αυτής της συνύπαρξης; Θα μπορούσε το μυαλό και οι αντιδράσεις μας να είναι για το νοητό και για τις ιδέες ό,τι το μάτι για το φως, ό,τι ο πυρετός για τον ιό; Θα μπορούσαμε να πούμε: «Ξέχνα την ιδέα, την ύλη, το αισθητό, το νοητό, το φανταστικό, το πραγματικό˙ η ουσία όλων αυτών, της ελευθερίας, της αγάπης, του χώματος, του σώματος δεν παρουσιάζει καμία διαφορά, όλα είναι μονάχα μια ουσία και αλλάζει ο τρόπος που την αντιλαμβανόμαστε».
στίξη 